هدف از نگارش مقاله چیست؟
همانطور که می دانیم مقاله یک گزارش علمی از یک تحقیق علمی است که محقق آن را با دقت نگارش می نماید و با چاپ آن در مجلات بین المللی، نتایج حاصل از تحقیقات خود را در معرض دید سایر محققان در سرتاسر جهان قرار می دهد. چاپ مقاله می تواند با دو انگیزه صورت گیرد. اول اینکه محقق خود را یک حلقه از زنجیره به هم پیوسته ای از محققان در سرتاسر جهان می انگارد و در تلاش است نقش خود را در پیشبرد مرزهای دانش ایفا نماید و یافته های خود را در دسترس سایر محققان قرار دهد. انگیزه دوم انگیزه شخصی است و هر فردی تمایل دارد در زمینه کاری خود موفق بوده و رزومه قابل تحسینی از خود بر جای گذارد.
برخی اصطلاحات نادرست رایج در ایران
بیگمان در مکالمات بین دانشجویان و متاسفانه اساتید ایرانی بارها این عبارات ناصحیح مورد استفاده قرار می گیرند: "مقاله دادن"، "چندتا مقاله داری؟"، " می خوام از موضوع پایان نامه ام مقاله دربیاد"، "تا مقاله ندی اجازه دفاع از پایان نامه نداری". حتما از این دست عبارات و مشابه آن را بسیار شنیده اید. اشکال اساسی این عبارت چیست؟ در واقع می توان گفت اشکال اساسی این عبارات به تفکر پنهان در پس این عبارات بر می گردد. جایی که هدف انجام تحقیق نیست و خود تحقیق در اولویت نیست. آنچه در اولویت است، چاپ مقاله است. موضوع تحقیق مهم نیست که چه باشد مهم نیست که کاربردی داشته باشد یا خیر. مهم این است که بتوان از آن مقاله داد! حاصل این تفکر چیست؟ انجام یک سری تحقیقات پراکنده که هیچ هدف کلی را دنبال نمی کنند و تنها و تنها هدف چاپ یک مقاله است که غالب مواقع جز اتلاف وقت و انرژی هیچ گونه فایده واقعی نخواهد داشت.
علت راه افتادن این جو عجیب برای انتشار و چاپ مقاله چیست؟
اگر به 10-15 سال عقبتر بازگردیم خواهیم دید که در آن سال ها چنین جوی با این شدت وجود نداشته است. اما چه شده است که در حال حاضر همه به فکر مقاله دادن هستند؟ می توان اذعان داشت که اصلی ترین عامل این است که سیاستگذاران به چاپ مقاله بیش از آنچیزی که ارزش دارد، بها دادند. به طوری که یکی از معیارهای پیشرفت اساتید دانشگاهی میزان چاپ مقالات آن ها شده است. استادید دانشگاهی نیز برای پیشرفت، هدف خود را چاپ مقالات قرار دادند و دانشجویان تحصیلات تکمیلی هنوز ترم یک را سپری نکرده اند توسط استادید تشویق به مقاله دادن می شوند! حتی بدتر از آن در برخی دانشگاه ها اگر دانشجویی حین دفاع، مقاله چاپ نکرده باشد، نمره پایان نامه او از 18 محاسبه می گردد! این به معنی است که سیستم، استاد و دانشجو را مجبور می کند که به سراغ مقاله دادن بروند و نتیجه می شود بازارهای مقاله نویسان میدان انقلاب که هزینه دریافت می کنند و به نام دانشجو مقاله چاپ می کنند. البته موضوع دیگری نیز در به راه افتادن این جو میسر است و آن نبود فرصت های شغلی مناسب برای فارغ التحصیلان است که آن ها را مجبور می کند که به فکر ادامه تحصیل در خارج از کشور باشند و لذا در پی ایجاد رزومه ای برای خود هستند و قطعا همه دانشجویان قادر نیستند تحقیقات قابل توجه ای در زمینه تحصیلی خود به انجام رسانند که حاصل آن چاپ یک مقاله مفید باشد و لذا مجبورند مقالات بی کیفت نگارش نمایند که در آن هدف تنها چاپ یک مقاله در یک مجله بوده است و لاغیر. و یا ناگوارتر از آن در ازای پرداخت هزینه، شخص دیگری برای آن ها مقاله بنویسید و چاپ کند.
راه حل چیست؟
به نظر می رسد صحبت هایی که در خصوص پیشرفت علمی ایران انجام می شود که استناد آن ها نیز به تعداد مقالات چاپ شده محققان ایرانی ست، چندان صحیح نبوده و بیشتر شبیه خودفریبی می باشد. اگر به آمار کل ارجاعات به مقالات ایرانی رجوع کنید، این عدد کمتر از 1 می باشد یعنی به طور میانگین به هر یک از مقالات محققان ایرانی کمتر از یک بار توسط مقالات دیگر ارجاع شده است و این نشان دهنده حجم عظیمی از چاپ مقالات بی کیفت است که نه کسی آن ها را می خواند و نه به آن ها ارجاع می دهد. به نظر می رسد تا رویکرد سیاست گذاران از اهمیت دادن به چاپ مقاله به اهمیت دادن به خود تحقیق، تغییر جهت ندهد، اتفاقات مثبتی روی نخواهد داد. اساسا می بایست پروژه های بزرگ توسط صنعت تعریف شوند و این پروژه ها به پروژه های تحقیقاتی کوچکتر تقسیم شوند به طوری که عده زیادی از محققان با یک هدف در حال انجام تحقیقات باشند و هر کدام بخشی از پازل معمای آن پروژه را حل نمایند. نه اینکه در دانشگاه های مختلف کشور تحقیقات موازی که هیچ هدف نهایی را نیز دنبال نمی کنند، به انجام برسند.